Bộ trưởng Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan (giữa) chủ trì vòng đàm phán thứ hai giữa Ukraine và Nga tại Istanbul ngày 2-6. Ảnh: EPA-EFE 

Việc các bên vẫn tiếp tục gặp mặt giữa nhiều thách thức có thể được xem là một dấu hiệu tích cực, ít nhất là sự thừa nhận rằng không thể loại bỏ hoàn toàn giải pháp chính trị. Theo Reuters, kết quả duy nhất đạt được sau khi kết thúc vòng đàm phán thứ 2 là sự đồng thuận trao đổi những người bị bệnh nặng và tù nhân dưới 25 tuổi. Giới phân tích nhận định, đây là bước tiến nhỏ nhưng quan trọng, tuy nhiên, việc không đạt được đồng thuận về ngừng bắn hoặc hội đàm cấp lãnh đạo cho thấy vẫn tồn tại sự bất đồng chiến lược sâu sắc.

Tại vòng đàm phán lần này, Thổ Nhĩ Kỳ tiếp tục đóng vai trò là nước trung gian chủ động. Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ Hakan Fidan không chỉ tham gia, mà còn cố gắng tạo dựng không gian đối thoại riêng trước giờ họp. Sự hiện diện của các quan chức tình báo và quân sự cấp cao Thổ Nhĩ Kỳ cho thấy Ankara đang sử dụng toàn bộ công cụ ảnh hưởng sẵn có nhằm thúc đẩy tiến trình đàm phán. Tuy nhiên, ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ rõ ràng đang chịu giới hạn, bởi lẽ kết quả đạt được sau hai vòng đàm phán vẫn thiếu đột phá thực chất.

Giới phân tích cho rằng, việc trao đổi biên bản ghi nhớ giữa Nga và Ukraine tại vòng đàm phán Istanbul không chỉ là động thái kỹ thuật mà mang hàm ý chiến lược lớn. Theo chuyên gia Andrey Kortunov từ CLB Valdai, việc cụ thể hóa lập trường trên văn bản ở giai đoạn đầu giúp xác định các “điểm tiếp xúc tiềm năng”, qua đó tạo cơ sở cho việc điều chỉnh, thỏa hiệp hoặc mở rộng không gian đàm phán trong tương lai. Dẫu vậy, phân tích nội dung bản ghi nhớ của Ukraine được Reuters công bố cho thấy thực tế là hai bên vẫn còn cách nhau một khoảng khá xa.

Ukraine  đề xuất một lệnh ngừng bắn toàn diện và vô điều kiện trong 30 ngày; trao đổi tù nhân theo công thức “tất cả đổi tất cả”; các bảo đảm an ninh quốc tế cho Ukraine... Theo quan điểm của Nga, các điều kiện trên, đặc biệt là yêu cầu ngừng bắn không điều kiện có thể bị coi là “không thực tế” hoặc thậm chí “mang tính tối hậu thư”.

Quan trọng hơn, Moscow từ lâu đã nhấn mạnh việc phải giải quyết “nguyên nhân gốc rễ” của cuộc xung đột, bao gồm vấn đề mở rộng NATO về phía đông mà Nga xem là đe dọa trực tiếp. Theo chuyên gia Andrey Kortunov, chính sự thiếu đồng thuận về các vấn đề nền tảng này khiến đề xuất về ngừng bắn dễ rơi vào tình trạng “ngắt quãng” nếu không có lộ trình cụ thể giải quyết mâu thuẫn sâu xa.

Chuyên gia Kortunov nhận định, vòng đàm phán thứ ba và xa hơn là tiến trình hòa bình, chỉ có thể diễn ra nếu cả hai bên mang đến bàn đàm phán những “nhiệm vụ nhượng bộ” rõ ràng. Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật đàm phán, mà còn là thước đo thiện chí và khả năng kiểm soát áp lực từ chính trường trong nước lẫn từ các đồng minh quốc tế.

Thực tế, mặc dù chưa có đột phá, việc hai bên tiếp tục gửi văn bản, duy trì kênh đối thoại và đề xuất cuộc gặp lãnh đạo là bằng chứng cho thấy cả Nga và Ukraine đều đang tìm kiếm cách tiếp cận chiến lược mới. Tuy nhiên, để cánh cửa ngoại giao mở rộng, cần nhiều hơn những thỏa thuận nhân đạo, những nhượng bộ chính trị và cam kết chiến lược.

Trong diễn biến mới nhất, ngày 2-6, Nhà Trắng cho biết, Tổng thống Mỹ Donald Trump sẵn sàng gặp người đồng cấp Nga và Ukraine tại Thổ Nhĩ Kỳ. Trong khi đó, Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan đề xuất Tổng thống Putin, Tổng thống Zelensky và ông Trump cùng nhau tham dự vòng đàm phán thứ 3 vào cuối tháng này tại Istanbul hoặc Ankara. Cho đến nay, ông Putin từ chối một cuộc họp như vậy còn ông Zelensky khẳng định sẵn sàng tham gia và nhấn mạnh rằng các vấn đề chính chỉ có thể được giải quyết ở cấp lãnh đạo.

Hùng Lâm